Het spirituele proces

Binnen het wijsgerig-theologisch onderzoek naar de actuele betekenis en relevantie van de christelijke spirituele en mystieke traditie en het religieus leven in de hedendaagse samenleving wordt spiritualiteit vooral bezien vanuit het aspect “proces.” Centraal staat de spirituele ontwikkeling van personen en/in (professionele) gemeenschappen en ten dienste van de geleefde en beleefde spiritualiteit wordt de spiritualiteit van religieuze en mystieke tradities ontsloten en vruchtbaar gemaakt.

We hebben hiervoor drie methodologische overwegingen:

1 Het begrip spiritualiteit kent vele definities en duidingen. Een nieuwe poging tot definiëring en duiding van de “essentie” van spiritualiteit zou leiden tot een herhaling van zetten en mogelijk een nieuwe cliché-voorstelling. Waar een definitie ten behoeve van het leerproces daadwerkelijk nodig is, kan men gebruikmaken van de vele bestaande goede definities, zoals “god-menselijk betrekkingsgebeuren” (Waaijman), en tevens bezien of die in de betreffende situaties, bijvoorbeeld die van een atheïstisch wereldbeeld, toepasselijk en nuttig zijn.

2. Een meer formele, dat wil zeggen vorm- in plaats van inhoud-gerichte, focus op spiritualiteit maakt een duiding in termen van “existentie” mogelijk en biedt ruimte aan het altijd dynamische karakter van de werking van de Heilige Geest, van de spirituele ontwikkeling in het leven en beleven van mensen, of van het proceskarakter van spiritualiteit in organisaties. Spiritualiteit bezien als proces betekent: rekening houden met alle mogelijke “materiële” varianten van spiritualiteit-in-ontwikkeling, zij het kerkelijk, eclectisch, contemplatief, actief, een combinatie daarvan, of anderszins. 

3. Zoals religieuze en mystieke tradities nooit statisch zijn, zo is de geleefde en beleefde spiritualiteit in hedendaagse praktijken dat ook niet. Omdat zowel de input (inspiraties, ideeën, voorschriften) als de output (inzichten, ervaringen, handelingen) in de spirituele praxis in principe altijd doorgaan, moet ook de studie van de spiritualiteit gekenmerkt zijn door openheid aan de voor- en achterkant van het proces van “beschrijven, begrijpen en begeleiden.” Zo kunnen spirituele en mystieke tradities zorgen voor nieuwe inspiraties en ideeën, terwijl nieuwe inzichten en ervaringen van mensen nu het begrip van spirituele processen juist verdiepen en verrijken.

Niet onbelangrijk is verder te wijzen op de procesmatige aanpak van onze cursussen en trainingen. Enerzijds is het onderwijsaanbod van de School voor Spiritualiteit gericht op de stapsgewijze vertaalslag van de studie van spirituele tradities naar de “geest” of “ziel” van personen en organisaties, anderzijds gaat het om een ontwikkelings- en innovatiekader maatschappelijke spiritualiteit dat zelflerend – vernieuwend en zich vernieuwend – is doordat het voortdurend nieuwe input (bronnen, ervaringen, ontwikkelingen) integreert.

Definities

In het artikel “The Letter and the Spirit: Spirituality as an Academic Discipline” maakt Bernard McGinn een onderscheid tussen antropologische, theologische en historisch-contextuele definities van spiritualiteit. Wij gebruiken deze indeling voor een overzicht van enkele bruikbare definities van spiritualiteit en geven daarbij in rood meteen het proceskarakter aan:

1. Antropologisch

* “Een begrip van het leven, de poging om volgens dat begrip te leven, en de ervaring waartoe het aanleiding geeft” (Roger S. Gottlieb, Spirituality: What It Is and Why It Matters (Oxford: Oxford University Press, 2013), 5-6).

* “[...] staat voor levensstijlen en praktijken die, expliciet of impliciet, een visie geven op het menselijk bestaan en op de wijze waarop onze menselijke geesten tot volledige ontplooiing kunnen komen” (Philip Sheldrake, Spirituality: A Guide for the Perplexed (London & New York: Bloomsbury, 2014), 1).

* “De ervaring van het bewust streven naar integratie van het eigen leven, niet in termen van isolement en zelfabsorptie, maar van zelftranscendentie naar de uiteindelijke waarde die men waarneemt” (Sandra M. Schneiders, “Spirituality in the Academy”, Theological Studies 50 (1989): 676-697 (684)).

* “De zoektocht van een individu naar ultieme of heilige betekenis en doel in het leven” (C.R. Snyder & Shane J. Lopez, Positive Psychology: The Scientific and Practical Explorations of Human Strengths (Thousand Oaks: Sage Publications, 2007), 261).

* “Een onderscheidende kwaliteit van menselijke ervaring betreffende onze relaties” (Bradley Holt, Thirsty for God: A Brief History of Christian Spirituality (Minneapolis: Fortress Press, 20173), 14).

2. Theologisch

* “Een god-menselijk betrekkingsgebeuren” (Kees Waaijman, Spiritualiteit. Vormen, grondslagen en methoden (Gent & Kampen: Ten Have, 2000), 6).

* “geest-geïnspireerde zelftranscendentie” (Erwin Möde (ed.), Theologie der Spiritualität – Spiritualität der Theologie(n). Eine fächerübergreifende Grundlagenstudie. Eichstätter Studien. Neue Folge 57 (Regensburg: Pustet, 2007), 21).

“Het zoeken naar een transformerende kennis van God” (Kenneth Leech, Experiencing God: Theology as Spirituality (Eugene: Wipf and Stock Publishers, 2002), Preface).

3. Historisch-contextueel

* “De manier waarop iemand binnen zijn of haar historische context dat aspect van zijn of haar religie, filosofie of ethiek begrijpt en leeft dat als het meest verhevene, het meest nobele wordt beschouwd, het meest berekend om te leiden tot de volheid van het ideaal of de volmaaktheid waarnaar wordt gestreefd” (Walter Principe, “Toward Defining Spirituality”, Studies in Religion/Sciences Réligieuses 12 (1983), 127-141 (136)).

* “Het zich eigen maken van het engagement met het vragen in de kern van het geloof, dat zo duidelijk naar voren komt in de klassieke documenten van het christelijk geloof” (Rowan Williams, Christian Spirituality (Atlanta: John Knox, 1979), 1).

Literatuur

Voor de spiritualiteitsstudie bevelen we onderstaande artikelen aan:

* McGinn, Bernard, “The Letter and the Spirit: Spirituality as an Academic Discipline”, in Elizabeth A. Dreyer & Mark S. Burrows (eds.), Minding the Spirit: The Study of Christian Spirituality (Baltimore & London: The Johns Hopkins University Press, 2005), 25-41.

* Principe, Walter, “Toward Defining Spirituality”, Studies in Religion/Sciences Réligieuses 12 (1983), 127-141.

* Schneiders, Sandra M., “Spirituality in the Academy”, Theological Studies 50 (1989), 676-697.

* Westerink, Herman, “Maatschappelijke spiritualiteit als optie in een seculiere tijd”, in: Inigo Bocken et al, Ruimte voor maatschappelijke spiritualiteit: een verkenning (Heeswijk: Berne Media, 2014), 33-53.

Goede studies over spiritualiteit zijn:

* Bregman, Lucy, The Ecology of Spirituality: Meanings, Virtues, and Practices in a Post-Religious Age (Waco: Baylor University Press, 2014).

* Gottlieb, Roger S., Spirituality: What It Is and Why It Matters (Oxford: Oxford University Press, 2013).

* Holt, Bradley P., Thirsty for God: A Brief History of Christian Spirituality (Minneapolis: Fortress Press, 20173).

* Sheldrake, Philip, Spirituality: A Guide for the Perplexed (London & New York: Bloomsbury, 2014).

Verder de volgende handboeken:

* Holder, Arthur (ed.), The Blackwell Companion to Christian Spirituality (Malden: Wiley-Blackwell, 2011).

* Waaijman, Kees, Spiritualiteit. Vormen, grondslagen en methoden (Gent & Kampen: Ten Have, 2000).

* Woods, Richard & Peter Tyler (eds.), The Bloomsbury Guide to Christian Spirituality (London: Bloomsbury, 2016).

* Zsolnai, Laszlo & Flanagan, Bernadette (eds.), The Routledge International Handbook of Spirituality in Society and the Professions (London & New York: Routledge, 2019).